Prof Hans-Georg Moeller Din felsefesi,
Bana ilginç geldi. Trankriptini çıkarıp. DeepSeek’e tercüme ettirdim
https://www.youtube.com/watch?v=C14q4DOVFno
Din birçok insan için çok önemlidir ve özellikle de yüksek derecede görünür ekonomik eşitsizlikle bütünleştiği ve desteklediği durumlarda, bu yaygın dindarlık ile zengin ve fakir arasındaki neredeyse utanmaz derecede belirgin uçurumun birleşimi, bana Marx'ın din hakkındaki "halkın afyonu" metaforunu hatırlattı. Bu metafor bugün hâlâ geçerli görünüyor. Bu oldukça karmaşık anlam üzerine düşünmek için zaman ayırmak gerekebilir. "Halkın afyonu" metaforunun yedi katmanını ele alacağım, ancak bundan önce iki ön açıklama yapmak istiyorum.
İlk olarak, Marx'ın bu metaforunun İngilizcede biraz farklı versiyonları var: "opium of the people" (halkın afyonu) ve "opium for the people" (halk için afyon). "Halkın afyonu" ifadesi, dinin baskı altındaki kitlelerden doğduğunu ima ediyor gibi görünürken, "halk için afyon" ifadesi ise dinin baskıcılar tarafından halka dayatıldığını ima ediyor. Ancak Marx İngilizce değil, Almanca yazmıştı. "Opium des Volkes" ifadesini kullandı, yani kelimenin tam anlamıyla "halkın afyonu," ve bu hem "halkın afyonu" hem de "halk için afyon" anlamına gelebilir.
Peki bu metaforik afyon nereden geliyor? Marx, Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi'nde bu metaforu kullanırken, temelde Feuerbach'ı takip ederek, insanın dünyasının dinleri ve tanrıları yarattığını, bunun tersinin olmadığını söyler. Özellikle, devlet ve toplumun ya da sosyoekonomik gerçekliğin dini ürettiğini belirtir. Marx'a göre din, ne sadece baskı altındakiler ne de sadece baskıcılar tarafından yaratılır, ancak toplumun bir bütün olarak ürünüdür. Din, bir sosyal yapının kendisini anlamlandırdığı ve desteklediği bir inanç anlatısıdır.
İkinci olarak, bu metafor dinin basitçe kötü olduğunu söylemez. Marx bir püriten ya da ahlakçı değildi. Afyon veya diğer uyuşturucuların kullanımı onun için bir günah ya da ahlaki bir başarısızlık değil, bir patoloji ve sağlıksız bir yaşamın göstergesiydi. Marx, afyon veya din kullanımını ilke olarak yanlış olarak kınamak yerine, her ikisini de belirsiz olarak görüyordu. Bunlar aynı anda hem keyif verici hem de hasta edicidir. Etkileri ve yan etkileri aynı anda hem iyi hem de kötüdür.
Şimdi "halkın afyonu" metaforunun yedi anlam katmanına geçelim.
Birincisi, afyon bir halüsinojendir ve din de öyle. Her ikisi de yanılsama yaratır. Marx, Hegel'in Tinin Fenomenolojisi'nden bir ifade kullanarak, bunun sahte, tersyüz edilmiş bir dünya yarattığını söyler. Afyon ve din, insanların içinde yaşadıkları dünyayı doğru bir şekilde görmelerini engelleyen bir sahte bilinç oluşturur. Din ve afyon, derin gerçekler veya ruhsal içgörüler sunuyormuş gibi görünür. En büyük sorulara büyük cevaplar verirler, ancak aslında bu cevaplar yüzeyseldir. Din kötü bir felsefe ve kötü bir bilimdir, her şeyin düşük kaliteli bir teorisidir. Marx'ın oldukça sert bir şekilde ifade ettiği gibi, din "ruhsuzluğun ruhu"dur (Geist des Geisteslosigkeit).
Dinin bu tersyüz edilmiş bilinci, Hindistan'da bir sokakta bir inekle ilgili dini bir tören gördüğümde bana açıkça göründü. İnek süslü bir kıyafet giydirilmiş, saygı gösterilmiş ve çeşitli şekillerde ödüllendirilmişti. Görünüşe göre amaç, ineğe hizmet etmek ve onu onurlandırmaktı. Ancak benim perspektifimden, ineğin dini uygulayıcıların onu yapmaya zorladığı her şeyi yapmak zorunda bırakıldığı oldukça açıktı. Aslında, törenin efendileri ineğe hizmet etmiyordu, tam tersine inek onlara hizmet ediyordu. Bu sahne, dinin aslında pek de ahlaki olmayan güç yapılarını tersyüz ederek yücelten ahlaki rejimler ve inançlar kurma eğilimini gösteriyor. Din, egemenlik rejimlerini iyilik yapmaya dönüştürür. Marx'ın dediği gibi, dinin bu tersyüz edilmiş ahlaki onaylaması, Nietzsche ve Daoist Zhuangzi tarafından da oldukça çarpıcı bir şekilde analiz edilmiştir.
İkincisi, afyon ve din her ikisi de uyarıcıdır. Sadece görünüşte doğru ve ahlaki olan bir sahte bilinç yaratmakla kalmaz, bu yanılsamayı duygusal coşku ve neşe ile birleştirirler. Marx'ın dediği gibi, coşku üretirler ve bu kelime anlamlıdır. Yunanca "tanrı" anlamına gelen "theos" kelimesinden türeyen bu ifade, kelimenin tam anlamıyla tanrı tarafından ele geçirilmek anlamına gelir. Bu çılgınca coşku, geçici bir yüksek deneyim, insanların kontrolünü kaybettiği ve kendinden geçtiği büyük bir duygusal heyecandır. Dinin bu coşkulu yönü, Marx'ın öncülleri Kant ve Hegel tarafından da reddedilmişti; onlar bunu akılcılık ve özerkliğin kaybı olarak görüyor ve küçümsüyorlardı. Dini vecit hali, bu büyük Alman Aydınlanma düşünürlerinin tercih ettiği soğuk akıl ilerleyişiyle bağdaşmıyordu.
Üçüncüsü, Neurology adlı bilimsel dergide yayınlanan bir makaleye göre, antik Yunanlılar, Hintliler, Çinliler, Mısırlılar, Romalılar, Araplar, Orta Çağ insanları, Rönesans'tan günümüze kadar Avrupalılar, afyonu tüm hastalıklar için bir panzehir olarak biliyorlardı. Din de böyle bir panzehirdir, tüm dertlere bir anda çare vaat eden bir ilaç. Din ve afyonun belirsizliğinin özü, bence, her ikisinin de en güçlü tedavi olarak görülmesi, ancak aslında Marx'ın görüşüne göre oldukça patolojik olmasıdır. Çoğu din kurtuluş vaatleri sunar: ölümsüzlük veya cennet, acıdan kurtuluş ya da en azından günlük sorunlara ilahi çözümler ve iyi şanslar. Kazanmak ve acı çekmemek, acı çekmekten kaçınmak, tartışmasız dinin temel ikili kodudur, bu Luhmann'ın söylediğinden farklıdır, ancak bu başka bir videonun konusu.
Marx, derin bir ironiyle, acıyı iyileştirme vaadiyle aslında acıyı yaratan veya uzatan dinin kurnazlığını deşifre etmek için dini metaforlar kullanır. Buna "gözyaşları peçesinin halesi" der. Afyon gibi, din de sefaleti sonlandırmak yerine süsler.
Dördüncüsü, afyon ve din her ikisi de sakinleştiricidir. Kısa vadeli yüksekler sunmalarına rağmen, uzun vadede kullanıcılarını uyuşuk, uysal ve pasif hale getirirler. Marx, dinin eleştirisinin tüm eleştirilerin önkoşulu olduğunu söyler. Bu, insanların dini alışkanlıklarından kurtulduklarında, sadece patolojik gerçekliklerini anlamakla kalmayıp aynı zamanda devrimci pratiğe hazır olacakları anlamına gelir.
Beşincisi, Marx'ın yaşamı boyunca hem din hem de afyon, özellikle işçi sınıfı arasında yaygındı. Anna Barrett'a göre, afyon alkolden daha ucuzdu ve işçi sınıfı bunu etkili bir akşamdan kalma ilacı olarak görüyordu. 1870'ler ve 1880'lere gelindiğinde, bağımlılık o kadar yaygınlaşmıştı ki, bu fenomeni tanımlamak için İngilizceye yeni bir kelime girdi: morfinomani. Afyon, küresel ölçekte toplumun her yerine sızmıştı. Sadece bir eğlence aracından çok daha fazlasıydı. Din gibi, kapitalist ekonomi, savaş ve politika ile sıkı sıkıya iç içe geçmişti. Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi, 1843'ün sonunda yazılmıştı. İngiltere ve Çin arasındaki ilk Afyon Savaşı yeni sona ermişti. Marx'ın yakından takip ettiği ve eleştirdiği İngiliz emperyalizmi, aynı anda afyonu ve dini askeri yollarla kurbanlarına dayatıyordu. Aynı gemiler afyon ve misyonerleri taşıyordu. Belki de şu an bu videoyu kaydettiğim Makao gibi.
Altıncısı, hem afyon hem de din bağımlılık yapar. Uyuşturucu bağımlılarının hayatı alışkanlıklarının etrafında döner. Tüm planlarını, düşüncelerini ve hayatlarının her alanını istila eder. Afyon ve din oldukça istilacı olabilir. Bana göre, hem din hem de uyuşturucunun en kötü yanı, boğucu etkileridir. Bir tür ikinci kaplama haline gelirler, kelimenin tam anlamıyla bir kişinin yaptığı her şeyin üzerine gölge düşürürler. Din bağımlıları, tıpkı uyuşturucu bağımlıları gibi, varoluşsal olarak din tarafından ele geçirilir. Giyim tarzları dini bir ifade haline gelir. Yeme alışkanlıkları din tarafından düzenlenir. Partnerlerini dini bir çerçevede severler ve onlarla cinsel ilişkiye girerler. Çocuklarını dini bir şekilde yetiştirirler. Okudukları kitaplar dini kitaplardır ve gördükleri her şeyde, her kum tanesinde aynı tekdüze dini anlamı görürler.
Yedincisi: Daha olumlu bir notla bitirmek gerekirse, Marx tarafından muhtemelen bahsedilmeyen ve amaçlanmayan bir başka paralel de din ve afyonun psychedelic (zihin açıcı) etkisidir. Bu etki, daha önce bahsedilen halüsinojenik etkiden ayrılabilir. Halüsinasyonlar, gerçek olarak algılanan yanılsamalara dönüşebilir, yani Richard Dawkins'in dediği gibi, sanrılar haline gelebilir.
Psychedelic etkiler, Wikipedia'ya göre, belirli psikolojik, görsel ve işitsel değişikliklere yol açan olağandışı zihinsel durumlar olarak tanımlanır. Halk dilinde bunlara "trip" denir, yani kişinin normal haline döndüğü geçici bir duyusal ve zihinsel yolculuk. Böyle bir yolculuğa çıkan her kişi bağımlı olmaz. Dini bir deneyim yaşayan her kişi inanan olmaz. Bağımlılık ve kaçınma arasında bir orta yol vardır. Tamamen ayık olmak, bağımlılık kadar baskıcı olabilir ve dine kökten karşı çıkmak, başka bir tür köktendinciliğe dönüşebilir.
Marx'ın kendisinin afyon kullanıp kullanmadığını bilmiyorum, ancak görünüşe göre içki içmeyi seviyordu ve yine de bazı ilginç kitaplar yazmayı başardı. Aynı durum bazı dindar insanlar için de geçerli. Günümüzde uyuşturucu kullanımı muhtemelen Marx'ın zamanında olduğu kadar yaygındır ve Marx'ın umduğunun aksine, din de hâlâ hayatta ve güçlüdür. Almanya gibi bazı laik toplumlarda, geleneksel din büyük ölçüde yeni bir sivil din ile değiştirilmiştir. Bir bakıma, sivil din gerçek dinden daha kurnaz olabilir, çünkü inananları genellikle ne kadar köktendinci olduklarının farkında değillerdir, ancak bu laik bir şekildedir. Benzer şekilde, dini köktendinciler, inkâr içindeki bağımlılar gibidir.
