CHP ve Yenilenme

-I-

CHP’nin yeni başkanıyla, bir yenilenme noktasında olduğu konusunda hemen herkes hemfikir. Televizyon kanalları her akşam, gazete köşeleri her gün, CHP’nin bir sosyal demokrat partiolması gerektiğini vurgulayan tartışmalarla, yorumlarla dolu.

Ama ben, siyasi yaşamlarını AKP yandaşlığı, CHP düşmanlığı üzerine kuran sözde liberal, sol-liberal zevatın, dünün, çoğu artık geride kalmaya başlayan koşullarına göre şekillenmiş gevezeliklerini dinlemekten yana değilim. En iyisi, geçen dönemin en“başarılı” sosyal demokrat partisiİngiliz İşçi Partisi’nin deneylerinden, bu partinin projesinin mimarı Anthony Giddens’in yorumlarına dayanarak, kimi dersler çıkarmaya çalışmak.

‘Yeni İşçi Partisi’

İngiliz İşçi Partisi (İİP) 18 yıl boyunca hep muhalefette kaldı. Bu dönem boyunca hükümet olmaya uygun olmayan, eskimiş bir parti olarak görüldü. İİP Tony Blair’in liderliğinde, büyük ölçüde Giddens’in dünya ve siyaset analizlerinden esinlenerek kendini yeniledi, 1997 seçimlerini Muhafazakâr Parti’yi hezimete uğratarak kazandı. İİP, Bill Clinton ve Demokrat Parti, Lionel Jospin ve Sosyalist Parti, Gerhard Schröder ve Alman Sosyal Demokrat Partisi yönetimlerinden çok daha uzun bir süre iktidarda kaldı. Ön üç yıl sonra, derin bir mali krizin içinde girdiği genel seçimleri, hezimete uğramadan, üstelik bir yenilenme ve toparlanma fırsatı yakalayarak, kaybetmiş olmasını da İİP’nin başarı hanesine yazmak gerekiyor.

Ancak bu, özellikle toplumun en yoksul kırılgan kesimlerinin, emekçilerin, emeklilerin, genelde çalışanların çıkarları söz konusu olduğunda birçok açıdan lekeli bir “başarı” oldu. Nitekim, Giddens 10 Mayıs’ta Christian Science Monitor’da yayımlanan denemesinde, bu “başarıyı” irdelerken 13 yıllık hükümet döneminde İşçi Partisi’nin mirasının seçmen açısından birçok alanda düş kırıklığını içerdiğini kabul ediyor. Giddens bu mirasın, yine de önemli bir içeriğe sahip olduğuna inanıyor.

Doğru, Blair Muhafazakâr Parti’nin toplumda yarattığı yıkım, seçmende oluşan bıkkınlık üzerinde seçimleri kazanmıştı. Ancak gerek bu seçim zaferinde, gerekse de onu izleyen seçim zaferlerinde, benimsemiş olduğu yeni siyasi çizginin büyük katkısı vardı.

Giddens, İşçi Partisi’nin, merkez solun,dayanışma, yoksullukla mücadele, toplumda en kırılgan kesimleri korumak, bu yönde müdahaleci hükümet politikalarına başvurmakgibi ilkelerini benimsemekle birlikte, bunları dönemin koşullarına göre yeniden biçimlendirdiğini vurguluyor.

Giddens’e göre dönemin yeni koşulları, küreselleşme, hizmet sektöründe, bilişim sektöründe (gayri maddi emek sektörü) gelişmeler, finansallaşma, yeni, daha sorgulayıcı, otoriteye dirençli bir vatandaşlık kimliği oluşturuyordu. Bu sonuncusunu, hızla genişleyen kredi hacmi, hazlara dayalı tüketim eğilimi üzerinde şekillenen ben-merkezci kimlikler olarak da tanımlayabiliriz. Yeni İşçi Partisi, geleneksel tabanına ek olarak bu kesimleri de kendine çekmeyi başaran bir parti oldu.

Yeni İşçi Partisi, bu kesimleri kendine çekebilmek için, ekonomik liberalizme yönelir, küreselleşmeciliği ve finansal sektörle yakınlaşmayı seçerken, aynı anda, bilişim, yeni medya sektörüne, imaj yaratma stratejilerine özellikle ağırlık verdi. Sendikalarla ve geleneksel işçi sınıfı ile bağlarını kopartmaya başladı.

Giddens, İşçi Partisi’nin bunları yaparken çok fazla ileri gittiğini, finans sektörüyle çok içli dışlı olduğunu, imaj yaratma, medya gündemini izleme çabasının, seçmende yüzeysellik algısı, güvensizlik yarattığını söylüyor.

Buna karşılık Blair hükümetlerinin başarısı, hiçbir konuyu muhafazakârların tekeline terk etmemiş; suç, İrlanda, Galler, İskoçya sorunlarına kadar her alanda kendi çözümlerini üretmeye özellikle dikkat etmiş olmasında yatıyor.

Ve karnesi...

Giddens İşçi Partisi’nin karnesinin mükemmel olmadığını kabul ediyor. Evet İrlanda sorunu çözüldü, Galler ve İskoçya’nın otonomisini kazanma süreci yumuşak bir biçimde tamamlandı. Bireysel özgürlükler konusunda da eşcinsellerin, azınlıkların hakları bağlamında önemli adımlar atıldı, Avrupa İnsan hakları Anlaşması kabul edildi. İşçi Partisi, işsizlik ve yoksulluğun, yüksek suç oranlarının arkasındaki bir etken olmasını kabul etmekle birlikte disipline de önem verdi.

Ancak bu arada, mali sektörle çok içli dışlı olması, bir taraftan ülkeyi tam anlamıyla bir vergi cennetine çevirirken gelir dağılımının en varsıllardan yana daha da bozulmasını hızlandırdı. Giddens’e göre, Blair’ın Irak savaşına katılması büyük bir hataydı. Bu sırada İşçi Partisi işçi sınıfından uzaklaşırken zaman içinde yaklaşık 5 milyon oy kaybetti.

Giddens, İşçi Partisi’nin serbest piyasanın erdemlerine vurgu yaparkenpiyasa köktenciliğini yeterince eleştirmeyi, piyasanın zaaflarını halka anlatmayı ve bu yönde tedbirler üretmeyi ihmal ettiğine de dikkat çekiyor.

Giddens’in değinmediği bir noktayı de ben vurgulayarak bu bölümü bitireyim. Blair döneminde İngiltere’de aile, eğitim, sağlık, hapishane gibi kurumlar aşınmaya devam etti. Bu “disiplin” ve güvenlik alanları dağıldıkça İşçi Partisi yeni denetim, izleme teknolojilerini, bunlara ilişkin söylemi hemen her alana sokarak ülkeyi tam anlamıyla bir“kontrol toplumuna” dönüştürmeye başladı. Böylece yoksulluk ve “kontrol toplumu” birleşince, bireysel özgürlüklerin, siyasi, kültürel liberalizmin içi hızla boşaldı.

Şimdi yeni bir dünya var...

Giddens göre, mali kriz geldi, Yeni İşçi Partisi’ni yaratan koşullar ve varsayımlar hızla dağılmaya başladı. Örneğin, devletin ekonomideki rolüne piyasaların gücüne ilişkin savlar iflas ettiler. Artık devlet ekonomiye müdahale ediyor, piyasaların denetlenmesi gündeme geliyordu.

Salt hizmet, finans sektörüne dayanmanın zaafları ortaya çıkmaya başladı. Artık sağ’dan sol’a tüm partiler, zenginlerin vergilerini arttırmayı, etkin sanayi politikaları izlemeyi, sanayi üretimini canlandırmayı konuşuyorlardı. Artık İklim ve çevre sorunları gibi ekonomik olmayan sorunlar da gündemin merkezindeydi; böylece gelecek döneme ilişkin planlama gereksinimi de gündeme gelmeye başladı.

Giddens’e göre Yeni İşçi Partisi kavramını da artık terk etmek gerekiyor. Şimdi finansal sektörü denetlemek, sanayinin, ama özellikle bilişim sektöründeki ve çevre dostu sanayilerin canlanmasına çabalamak gerekiyor. Bunları yaparken bireysel özgürlükleri genişletmeye, azınlıkların göçmenlerin haklarını güçlendirmeye devam etmek de önemli.

Giddens’e göre, partinin her şeyi yeniden düşünmesi, yeni bir politikalar manzumesi üretmesi, bu arada iç çatışmaları mümkün olduğunca yumuşak yaşaması gerekiyor.

Giddens’e göre, yeni politikaları düşünürken önemli bir başlangıç noktası “kamu alanı kavramı” olabilir. Geçen dönemdeki tartışmalarda vurgu devlet ve piyasa arasında gidip geldi. Halbuki, kamu alanı bu ikisinden de farklı bir kavram; bunun anlaşılmasına ve geliştirilmesine önem vermek gerekiyor. (Çarşamba günü devam ediyorum...)

-II-

Pazartesi günü, CHP’nin bir yenilenme noktasında olduğuna, bir ‘sosyal demokrat parti’ye dönüşmesine ilişkin tartışmalara katkı olmak üzere İngiltere İşçi Partisi’nin deneyimini özetlemiştim.

Hangi ‘sosyal demokrasi’?

CHP’nin bir sosyal demokrat partiye dönüşmesini isteyenlerin, ilk düşünmesi gereken konu “sosyal demokrasi”kavramının içeriğiyle ilgili olmak zorundadır. Sosyal demokrasi tarih boyunca değişik içeriklere sahip olan bir kavram. İlk önce liberal demokrasiye alternatif olarak, komünist anlamını da içermek üzere şekillendi. Sonra sosyal demokrasi,sosyalizme reformlar yoluyla, barışçı bir geçişi savunan bir programa sahip oldu. II. Dünya Savaşı’ndan sonra sosyal demokrasi sosyalizm hedefini terk etti, komünizme karşı kapitalizmi düzenlemeyi, çelişkilerini yumuşatmayı amaçlayan bir program geliştirdi. Kapitalizmin1970’lerde başlayan yapısal krizi boyunca, sosyal demokrasi bu programı da terk etti, 1980’lerde neoliberal yeni sağ restorasyonun hegemonyası altına girerek, “III Yol” adı altında serbest piyasacı, küreselleşmeci, işçi sınıfından da giderek uzaklaşan bir akıma dönüştü.

Yeni İşçi Partisi (III. Yol) düşüncesinin mimarı Anthony Giddens’e göre, şimdi bu dönem de bitti; Yeni İşçi Partisi kavramını da terk etmek gerekiyor.

Diğer bir deyişle, “sosyal demokrasi” yeniden tanımlanmayı bekliyor. II. Dünya Savaşı sonrası sosyal demokrat partilerin tarihine bakınca, bugüne kadar uzanan bir çizgi bulmak olanaklı: Emek ve sermaye arasında bir uzlaşma noktası bularak sermaye birikim sürecini istikrara kavuşturmak. Bu uzlaşmanın emek tarafı, her zaman daha fazla özgürlük, sosyal hakların, kamusal alanın genişletilmesi ya da korunması olarak kendini gösteriyor. Uzlaşmanın sermaye tarafıysa, emek disiplini ve verimlilikleilgili oluyor.

Yenilenme ama nasıl?

Yapısal krizinin devletlerin mali krizine dönüştüğü bir noktada olduğumuzu düşününce de, akla hemen “bugün emek ve sermaye arasında, böyle bir uzlaşmanın zemini var mı” sorusu geliyor.

İngiltere İşçi Partisi (İİP) Blair’in liderliğinde, günün kültürel iklimine, buna ilişkin öznelliklerin özelliklerine uygun bir ideolojik yenilenme gerçekleştirmişti. İİP, serbest piyasayı benimseyen, devletten bağımsız, kendi yaşamını belirleyen benmerkezci, haz temelli tüketim dalgasına kapılmış birey/seçmene dayanarak iktidara geldi. Şöyle de söyleyebiliriz: İİP, Fordist dönemin“yaşamı düzenleyen” “büyük baba”, otoriter devletinin disiplininden kurtulmak, özgürleşmek isteyen “postmodern” bireye (Anti-Oedipus’un bireyine) dayanıyordu.

Bu birey bugün bir kimlik krizi içindedir. O şimdi, “özgürleşmenin”, gerçekte onu yalnızlaştırdığının, varlığını sayılara,“farklılıklarının” standartlaştırılmış tüketim noktalarına, dönüştürdüğünün, dev şirketlerin, uzman kurumları, devletlerin idari yapıları tarafından sürekli maniple edildiğinin ayırdına varmaktadır. Bu bireyin şimdi kendine yeni bir “büyük baba” aradığı (tanrı, “hoca efendi”, imparator, ulusal-etnik kimlik) sırada, krizle birlikte piyasa otoritesi, kredi köpüğü, küreselleşmecilik de hızla çökmeye, güvensizlik, belirsizlik artmaya, devlet yeniden öne çıkmaya başlamıştır.

İdeolojik yenilenme işte bu yeni koşullara uygun olmak zorundadır. Sosyal demokrasinin bugün, güven sağlayıcı, özgürlük vaat eden, bu eksen üzerinde geleceğe ilişkin plan ve umut sunan, piyasa popülizmini dışlayan, halkçı damarı güçlü bir proje geliştirmesi gerekiyor.

Kriz içinde, “sermayenin kâr makinesi” hem işçiyi hem de kapitalistlerin önemli bir kısmını tehdit ediyor. Biri, işini refahını, öbürü, işletmesini, servetini, hatta siyasi iktidarını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya. Sosyal demokrasi bu noktadan hareketle,istikrar, güven ve özgürlük, temel hakların genişletilmesi üzerinden, dolaylı ve “pazarlığa” dayalı bir uzlaşma kurmayı amaçlayabilir.

Türkiye özgülünde tüm bunlara ek olarak bir Kürt sorunu, siyasal İslamın bu ülke halkının“yaşam dünyasına” eklediği “sorunlar” da sosyal demokrasinin cevap aramak zorunda olduğu iki alan. Burada da doğrudan ya da dolaylı uzlaşma noktaları, güven, haklar ve özgürlükler ve toplumsal barış, istikrar üzerinden düşünülebilir…

Sosyal demokrasinin bu uzlaşmayı gerçekleştirebilmesi için, önce karşı tarafı uzlaşmaya zorlayacak bir toplumsal güce ulaşması gerekecektir. İkincisi, her zamankapitalizmin sınırları içinde hareket edecek olan sosyal demokrasinin ne kadar sosyal ve ne kadar demokrat olacağını, her zaman olduğu gibi yine büyük ölçüdetoplumsal muhalefetin gücü ve siyasi yelpazenin daha solunda yer alan akımların, toplumsal muhalefet üzerindeki etkileri belirleyecektir.